علوم انتظامی

از آن جا که بسیاری از مفاهیم و روش‌های مورد استفاده در نیروهای نظامی و بسیاری از سامانه‌های مربوط به آن‌ها در ساختارهای تجاری، مشابهی ندارند، بخش زیادی از این موارد در سازمان‌های علمی نظامی مورد پژوهش، طراحی و توسعه قرار می‌گیرند و سپس به زرادخانه‌های نظامی پیشنهاد می‌شوند. دانشمندان نظامی با تمام سلاح‌ها و خدمات نیروهای مسلح سر و کار دارند و ایشان را می‌توان در تمامی سطوح سلسله مراتب فرماندهی یافت. هر چند که پژوهش‌های زیادی توسط دانشمندان بر روی روانشناسی نظامی و شیوه‌های کاهش فشار روانی و افزایش روحیه یگانی انجام می‌شود اما با این حال بسیاری از فعالیت‌های علمی-نظامی در جهت فن‌آورهای اطلاعاتی، ارتباطی و توسعه توانمندی‌های نظامی انجام می‌شود. توسعهٔ این توانمندی‌ها از راه پژوهش، طراحی، توسعه و مدل‌سازی سلاح‌ها، تجهیزات پشتیبانی و فن‌آوری نظامی که به طور کل شامل تمامی علوم مربوطه، از شبکه‌های ارتباطی جهانی و ناوهای هواپیمابر گرفته تا رنگ دیوار و نوع غذای سربازان می‌باشد.

از آن جا که بسیاری از مفاهیم و روش‌های مورد استفاده در نیروهای نظامی و بسیاری از سامانه‌های مربوط به آن‌ها در ساختارهای تجاری، مشابهی ندارند، بخش زیادی از این موارد در سازمان‌های علمی نظامی مورد پژوهش، طراحی و توسعه قرار می‌گیرند و سپس به زرادخانه‌های نظامی پیشنهاد می‌شوند. دانشمندان نظامی با تمام سلاح‌ها و خدمات نیروهای مسلح سر و کار دارند و ایشان را می‌توان در تمامی سطوح سلسله مراتب فرماندهی یافت. هر چند که پژوهش‌های زیادی توسط دانشمندان بر روی روانشناسی نظامی و شیوه‌های کاهش فشار روانی و افزایش روحیه یگانی انجام می‌شود اما با این حال بسیاری از فعالیت‌های علمی-نظامی در جهت فن‌آورهای اطلاعاتی، ارتباطی و توسعه توانمندی‌های نظامی انجام می‌شود. توسعهٔ این توانمندی‌ها از راه پژوهش، طراحی، توسعه و مدل‌سازی سلاح‌ها، تجهیزات پشتیبانی و فن‌آوری نظامی که به طور کل شامل تمامی علوم مربوطه، از شبکه‌های ارتباطی جهانی و ناوهای هواپیمابر گرفته تا رنگ دیوار و نوع غذای سربازان می‌باشد.

اگر نظام نتواند از توانمندی‌های نظامی خود به شکل احسن در عملیات‌های نظامی بهره‌برداری کند، این توانمندی‌ها به هدر خواهند رفت. برای رسیدن به این هدف، پشتیبانی نظامی به منظور مدیریت و طراحی چرخه آماد پشتیبانی نیروها به کار گرفته می‌شود. این چرخه شامل مواد مصرفی و تجهیزات حیاتی یگان‌ها می‌باشد. یکی از مهم‌ترین وظایف پشتیبانی، ترابری نظامی است که برای جابه‌جایی از تمامی گونه‌های حمل و نقل از کامیون‌های نظامی گرفته تا کشتی‌های باربری استفاده می‌کند. از دیگر وظایف این رکن مهم نظامی ساخت انبارهایی در پشت منطقه درگیری و حتی جلوتر فرستادن این نقاط به مناطق مسئولیت تاکتیکی یگان‌ها است. همچنین این نقاط پشتیبانی برای ارائه خدمات مهندسی نظامی همچون تعمیر وسایل نقلیه و سلاح‌های معیوب، نگهداری از سلاح‌هایی که در میدان نبرد هستند، تعمیر و تغییر میدانی سلاح‌ها و تجهیزات و اتخاذ تصمیماتی در جهت افزایش طول عمر سلاح‌ها در هنگام صلح به کار می‌روند. یکی از مهمترین وظایف پشتیبانی تهیه مهمات جنگی، انبار و انهدام آن‌ها است.

در حالی که هدف از توسعه توانمندی‌ها، فعال‌سازی نظام در جهت اجرای کارکردها و نقش‌های نظامی در راستای سیاست‌های دفاعی است، عملیات‌های نظامی وظیفهٔ تعیین چگونگی درگیر شدن کارکنان و تجهیزاتشان با دشمن، پیروزی در جنگ‌ها، به پایان رساندن موفق لشکرکشی‌ها و بالاخره شرکت در جنگ‌ها را به عهده دارند. از جمله وظایف عملیات‌های نظامی عبارتند از: تفسیر سیاست مقرر به صورت نقشه‌های نظامی؛ تخصیص توانمندی‌ها به اهداف و مقاصد راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی؛ تغییر در وضعیت نیروهای مسلح؛ تعامل نیروهای درگیر در صحنه نبرد، پشتیبانی سلاح‌های رزمی و پشتیبانی خدمات رزمی در طول عملیات‌های نظامی؛ تعریف مأموریت‌ها و وظایف نظامی طی جنگ؛ مدیریت زندانیان نظامی و امور مدنی نظامی و اشغال نظامی سرزمین‌های اشغالی؛ تصرف غنائم جنگی و مراقبت از نظم مدنی در سرزمین‌های تحت تصرف. در طول فرآیند عملیات جنگی و هنگام فروکش کردن جنگ، سازمان‌های اطلاعاتی نظامی با گزارش‌های خود وضعیت تکمیل اهداف نقشه‌ها و رابطهٔ دو جانبه با میزان رضایت مطلوب، مورد انتظار و به دست آمده از اجرای سیاست‌ها را ارائه می‌کنند.

آخرین نیاز یک نیروی نظامی ارزیابی عملکردها و یادگیری از آن‌ها است. این دو امر توسط تاریخ‌نگاران نظامی و نظریه‌پردازان نظامی انجام می‌گیرد. ایشان با تشخیص شکست‌ها و پیروزی‌های یک نیروی مسلح و ادغام تصحیحات در اصلاحات نظامی (در صورت بازنگری سیاست پدافند ملی) می‌کوشند نیرویی پیشرفته‌تر بسازند که توانایی اجرای تمام دستورات را داشته باشد.

اصلی‌ترین دلیل وجود نیروی نظامی، شرکت در نبرد (در صورت اقتضای سیاست دفاعی) و پیروزی در آن است. این دلیل هدف سازمانی هر نیروی نظامی را تشکیل می‌دهد. بیشینهٔ گروه‌های نظامی، چگونگی دستیابی به پیروزی و عناصر شکل دهندهٔ آن را در سه مرحله مورد بررسی قرار می‌دهند:

پیروزی راهبردی

راهبرد نظامی، مدیریت فرمانده کل قوا بر نیروی‌های مسلح درگیر جنگ و لشکرکشی‌های نظامی همراه با به کارگیری نیروهای نظامی ملی و متحد یا عناصر سازندهٔ نیروی زمینی، دریایی و هوایی مانند گروه ارتش‌ها، ناوگان‌ها یا چندین هواپیما است. راهبرد نظامی، بروز سیاست متخاصم در دراز مدت به همراه دورنمای وسیع نتایج جانبی است که شامل مسائل خارج از توجه فرماندهی نظامی می‌شود. راهبرد نظامی بیشتر به طراحی پشتیبانی جنگی می‌پردازد تا مدیریت نیروهای درگیر و جنگی که بین آن‌ها برقرار است. وسعت طراحی و اجرای راهبرد نظامی می‌تواند محدود به چند هفته باشد اما غالباً این مدت تا ماه‌ها یا حتی سال‌ها گسترده می‌شود.

در دکترین نظامی و جنگی، تحرک عملیاتی را سطحی از فرماندهی می‌دانند که جزئیات لحظه‌ای تاکتیک‌ها را با اهداف مهم و گسترده راهبرد هماهنگ می‌کند. اصطلاح مترادف تحرک عملیاتی، هنر عملیاتی خوانده می‌شود. سطح عملیاتی فراتر از نگاهی است که در آن داشتن دید مستقیم و زمان دقیق روز مهم است و همچنین فروتر از سطح راهبردی است که در آن تولید راهبرد و سیاست اهمیت زیادی دارند. آن دسته از آرایشات نظامی که خودشان بتوانند عملیات‌ها را هدایت کنند و به اندازه‌ای بزرگ باشند که مستقیماً اداره شوند یا تأثیر زیادی بر سطح راهبردی بگذارند را می‌توان در سطح عملیاتی طبقه‌بندی کرد. ارتش آلمان پیش از جنگ جهانی دوم و در طول آن پیشگام استفاده از این مفهوم بود. طرح‌ریزی و طول فعالیت‌ها در این سطح، از یک هفته تا یک ماه زمان می‌برد و مسئول اجرای آن‌ها نیروهای زمینی و سپاه و یا معادل آن‌ها در نیروهای دریایی و هوایی خواهند بود.

در تاکتیک‌های نظامی روش‌های درگیری با دشمن و شکست او در یک نبرد مستقیم بررسی می‌شود. تاکتیک‌های نظامی معمولاً چند ساعت یا چند روز طول می‌کشند و اهداف و وظایفشان معین و مشخص است. مسئولیت اجرای این وظایف بر عهدهٔ جوخه‌ها، دسته‌ها، گروهان‌ها، گردان‌ها، هنگ‌ها، تیپ‌ها و لشکرها و معادل آن‌ها در نیروهای دریایی و هوایی است.

یکی از کهن‌ترین آثار نظامی منتشره کتاب هنر رزم است که توسط فیلسوف چینی، سان تزو نوشته شده.

این کتاب که در سده ۶ پیش از میلاد نگارش یافته، دارای ۱۳ فصل است و شامل دستورالعمل‌های نظامی می‌باشد. با اینکه در کتاب هنر جنگ درباره نظریه‌های نظامی چیزی گفته نمی‌شود اما این کتاب تأثیر زیادی بر دکترین نظامی آسیا و بعدها در سده ۱۹ میلادی بر طرح‌ریزی‌های نظامی اروپا و ایالات متحده گذاشت. حتی بعدها از این کتاب برای تنظیم تاکتیک‌های بازرگانی استفاده شد و می‌توان به جرأت گفت که از آموزه‌های آن می‌توان در حوزه‌های علوم اجتماعی و سیاسی استفاده کرد.

یونانی‌ها در دوران کلاسیک خود و رومی‌ها کتاب‌های فراوانی در رابطه با لشکرکشی‌های نظامی نوشتند. از مشهورترین آثار رومی می‌توان به گزارش جنگ‌های گالی جولیوس سزار و جنگ داخلی روم که در سال ۵۰ پیش از میلاد نوشته شده اشاره کرد. دو اثر عمده درباره تاکتیک مربوط به اواخر دوران روم می‌شود که عبارتند از تئوری تاکتیک (Taktike Theoria) نوشته آلیانوس تاکتیکوس و «مسائل نظامی» (De Re Militari) نوشته وجتیوس. کتاب تئوری تاکتیک، تاکتیک‌های نظامی یونان را بررسی می‌کرد و تأثیری اساسی بر دنیای بیزانتی و عصر طلایی اسلام گذاشت. کتاب «مسائل نظامی» تا اواخر سده ۱۷ میلادی شکل‌دهندهٔ اساس تاکتیک‌های نظامی اروپا بود. شاید یکی از بادوام‌ترین نقل‌قول‌هایی که از این کتاب آورده می‌شود این جمله باشد: Igitur qui desiderat pacem, praeparet bellum (آن کس که صلح می‌خواهد باید آماده جنگ هم باشد).

از آن جا که طبیعت جنگ‌ها در طول زمان تغییر می‌کرد و به خصوص با ابداع توپخانه در قرون وسطای اروپا و اختراع اسلحه گرم ویژهٔ پیاده نظام در دوران رنسانس، تلاش‌هایی در جهت تعریف و تشخیص راهبردها و تاکتیک‌های بزرگ و عادی فراتر از دعای پیش از جنگی که رومی‌ها انجام می‌دادند انجام گرفت تا پیروزی‌های بزرگتری نسبت به دوران آن‌ها به دست آید. بعدها این تلاش‌ها، نام علوم نظامی را به خود گرفت و سپس تحت تأثیر تفکرات انقلاب صنعتی رویکرد روش علمی برای اداره عملیات‌های نظامی اتخاذ شد. سرلشکر اهل پروس به نام کارل فون کلازویتز که کارشناسی پیشرو در زمینه راهبردهای نظامی مدرن بود در کتاب کلاسیک خود به نام «درباره جنگ»، راهبرد نظامی را «به کارگیری نبردها برای به پایان بردن جنگ‌ها به نفع خود» تعریف می‌کند.