راهنمای تالین پیرامون حقوق بین‌الملل قابل اعمال بر جنگ‌افزارهای سایبری” مارس ۲۰۱۳، محصول مطالعه سفارشی ناتو و به ویژه آمریکا به گروهی از حقوقدانان بین‏المللی است تا استنتاج مندرج در راهبرد ملی فضای سایبری سال ۲۰۱۱ آمریکا با زبان حقوقی تشریح و تبیین شود.

راهنمای تالین پیرامون حقوق بین‌الملل قابل اعمال بر جنگ‌افزارهای سایبری” مارس ۲۰۱۳، محصول مطالعه سفارشی ناتو و به ویژه آمریکا به گروهی از حقوقدانان بین‏المللی است تا استنتاج مندرج در راهبرد ملی فضای سایبری سال ۲۰۱۱ آمریکا با زبان حقوقی تشریح و تبیین شود. گزارش مذکور اساساً با قاعده‌سازی هدفمند، به دنبال توجیه‌پذیر کردن نبردهای سایبری غرب علیه کشورهائی نظیر چین و ایران است.

فضای مجازی

آغاز قرن بیست‌و‌یکم، عصر نبرد در فضای سایبر بوده است؛ عصری که تلاشهای آمریکا برای تفوق بر فضای سایبری و استفاده راهبردی از آن برای تامین منافع خود و تهدید منافع و منابع دیگر دولتها، با دشواری‏های عمده روبرو گردیده و تسلط بر فضای مجازی رقابت پذیر گردیده است. غرب در این رابطه به دنبال محدودسازی عملیات نرم سایبری رقبای خود از جمله چین و ایران است و گزارش گروه کارشناسان بین المللی تدوین گننده گزارش تالین مارس ۲۰۱۳ نیز محصول این فرایند است.

آمریکا سالهاست در زمینه نوع هنجارهای موجود قابل اعمال بر فضای سایبری به مطالعه پرداخته اند. از این رو، گروهی از حقوقدانان بین‏المللی آن هم در قالب مرکز دفاع سایبری ناتو–و نه آمریکا به صورت خاص- ماموریت یافتند تا قواعد حقوقی بین‏المللی قابل اعمال بر نبرد سایبری را مورد مطالعه قرار داده و جزئیات این قواعد را به صورت مشروح و متناسب با وضعیت‏های موجود و آینده تدوین و ارائه نمایند. این گروه محصول اولیه مطالعات خود را در سال ۲۰۱۱ منتشر و نهایتاً متن کامل و نهائی گزارش در ۱۹ مارس ۲۰۱۳ منتشر گردید. این گزارش که عنوان “راهنمای تالین پیرامون حقوق بین‌الملل قابل اعمال بر جنگ‌افزارهای سایبری” دارد، ظاهراً به سفارش ناتو تهیه شده اما گروه پژوهشی حقوقی تدوین کننده این گزارش را مایکل اشمیت، استاد حقوق بین الملل در کالج نبرد دریایی آمریکا بر عهده داشته که نشان می‌دهد برای انجام این کار، سفارش واقعی آمریکا و در راستای منافع طراحی شده در مراکز دفاعی و امنیتی این کشور در میان بوده است.

یکی از محوری ترین نکات مرتبط با این گزارش، توسعه مفهوم «زور» و تلاش برای وسعت بخشیدن به ادبیات حقوقی بین المللی مرتبط با آن بوده است. در واقع، تکیه گاه این مطالعه، توسیع دامنه مفهوم «توسل به زور» در روابط بین‏المللی است که ادبیات حقوقی معاصر را از نبردهای نظامی و متکی به قدرت سخت افزاری جنگی تغییر جهت داده و به سمت نبردهای نرم نیز سوق داده است به طوری که علاوه بر نبردهای نظامی سنتی و جدید، نبرد در فضای نرم افزاری از جمله سایبری نیز که عاری از کاربرد جنگ افزارهای نظامی باشند نیز در مرکز ثقل این مفهوم قرار گرفته اند.

در این رابطه، چند نکته انتقادی بسیار مهم وجود دارند که در ارزیابی این اقدامات و نوع جهت گیریهای مبنائی گروه ناتو در ارتباط با این مطالعه، نیازمند توجه راهبردی هستند. گفتنی است که بسیاری از مجامع حقوقی بین المللی نسبت به این گزارش انتقادهای زیادی را ابراز داشته اند.

در این رابطه، باید تهدیدهای حقوقی بین المللی نهفته در این گزارش را مورد توجه داشت. تفسیر موسع از توسل به زور، درست بر خلاف جهتی است که به تدوین منشور ملل متحد انجامیده است. بر اساس اصول اساسی تدوین شده در منشور ملل متحد، توسل به زور ناظر بر اقدامات نظامی در روابط بین الدولی است و جنگ اساساً در همین قالب مشمول ممنوعیت قرار گرفته است. بر این اساس، از آنجا که اصل بر منع این نوع توسل به زور است، مسائل مرتبط با دفاع مشروع و اقدامات قهری شورای امنیت نیز تنها استثناهائی هستند که توسل به زور را مشروعیت می‏بخشند. از آنجا که چین و ایران هدف راهبردی نبردهای سایبری غرب به ویژه آمریکا بوده و هستند، توسعه مفهوم توسل به زور به معنای موجه نمودن جنگ سایبری علیه این کشورها در قالب دفاع مشروع است.

اینکه آمریکا طی سالهای مختلف به ویژه سالهای اخیر گزارش‌سازی در خصوص تهدیدهای سایبری ایران و چین را در محور خبرهای رسانه‏ها قرار داده و در برخی سخنرانیها و گزارشهای رسمی و دولتی نیز این روند تعقیب شده، دقیقاً در همین قالب قابل تحلیل است که این کشور بتواند نه تنها اقدامات گذشته در مورد حمله‏های سایبری و تولید و هدایت بدافزارها و ویروس‏های رایانه ای و شبکه ای را دفاع مشروع در برابر به اصطلاح تهدیدهای این کشورها جلوه گر سازد بلکه بتواند در آینده نیز با استفاده از بسترهای حقوقی بین‏المللی، این حمله‏های سایبری را سهولت و مشروعیت ببخشد.

همین تهدیدها و ناسازگارهای محتوای این گزارش با موازین حقوقی بین المللی و تهدیدسازی علیه صلح و امنیت جهانی است که موجب شده انتقادهای گسترده ای در محافل حقوقی و در میان برخی حقوقدانان بین‌المللی علیه آن مطرح شود. در این رابطه، گزارش مذکور به دلیل نقض اصول بنیادین حقوق بین‌الملل منع توسل به زور، حقوق ملل متحد، و همچنین حقوق بشردوستانه، مورد انتقاد و اعتراض مجامع حقوقی قرار گرفته است.

جنگ نرم علیه ایران واقعیتی است که همه صاحب نظران به آن اذعان دارند. اما ابزارهای این جنگ نرم چیست؟ نقش رسانه های ایرانی در این تقابل آشکار چیست؟ شبکه های خارجی فارسی زبان چه نقشی در این فرایند ایفا کرده اند؟ رسانه ملی ایران برای مقابله با این جنگ نرم رسانه ای چه اقداماتی انجام داده است؟ فضای سایبر ایرانی چه جایگاهی در این کارزار رسانه ای و سایبری دارد؟ راهکارها و راهبردهای مقابله با این جنگ در شرایط حاضر چیست؟

جنگ نرم، ایران، فضای مجازی

یک مجله آمریکایی با اشاره به جریان داشتن یک جنگ خنک به جای جنگ سرد در جهان امروز، به تشریح تفاوت میان این دو نوع جنگ پرداخته است.

مجله آمریکایی «فارین پالسی» در قالب گزارشی به موضوع افزایش حملات سایبری و «جنگ خنک» (Cool War) به عنوان جایگزینی برای «جنگ سرد» (Cold War) پرداخته و نوشته است که جنگ خنک که در شرایط فعلی در بحبوحه آن به سر می بریم، در این ویژگی که شامل درگیری های پرحرارت در میدان زمینی نمی شود، با جنگ سرد مشترک است ولی جنگ سرد و خنک دارای ماهیتی متفاوت هستند.

«جنگ خنک» و «جنگ سرد»

بر اساس این گزارش، جنگ خنک به دو دلیل به این نام خوانده می شود: اولین دلیل این است که این نوع جنگ کمی گرم‌تر (پر حرارت‌تر) از جنگ سرد است و دلیل آن نیز این طور به نظر می رسد که شامل اقدامات تقریبا مداوم تهاجمی است که با وجود اینکه فاقد یک جنگ واقعی است، اما مرتبا درصدد آسیب وارد کردن و یا تضعیف رقبا و یا باز کردن مسیر خود از طریق نقض حاکمیت و نفوذ در سیستم های دفاعی (دشمن) است.

دلیل دوم این است که جنگ خنک شامل جدیدترین فناوری‌های پیشرویی است که در حال تغییر الگوی درگیری و رساندن این الگو به درجه‌ای بیشتر از الگوهایی است که در جنگ سرد به کار گرفته می‌شوند.

جنگ خنک تا حد زیادی نه تنها به دلیل عوامل شرکت کننده در آن و ماهیت درگیری متفاوت محسوب می شود بلکه دلیل دیگر این تفاوت این است که این نوع جنگ به صورت نامحدود و حتی دائما و بدون ایجاد یک جنگ واقعی اجرایی می‌شود.

جدیدترین نشانه مبنی بر جاری بودن یک جنک خنک، گزارش منتشر شده اخیر در روزنامه «نیویورک تایمز» است که روی افشاگری های یک شرکت امنیت سایبری آمریکایی به نام «Mandiant» در ارتباط با یگان ۶۱۳۹۸ ارتش آزادی بخش خلق چین متمرکز شده است.

یگان ۶۱۳۹۶ ارتش خلق چین یک واحد عملیاتی مستقر در شانگهای است که نیویورک تایمز اینطور ادعا شده است که این یگان درصد قریب به اتفاق حملات سایبری اخیر صورت گرفته به شرکت ها و سازمان های دولتی آمریکا را انجام داده است.

فارین پالسی در ادامه گزارش خود آورده است که چین از طریق این حملات سایبری به اطلاعات با ارزش فکری آمریکا و چگونگی عملکرد اقتصاد این کشور دسترسی پیدا می کند و این قابلیت رو افزون را به دست می آورد تا عملکرد شرکت ها که عناصر مهم زیرساخت های حیاتی و منابع مهم قدرت و امنیت آمریکا محسوب می شوند را مختل کند.

* آمریکا در حال حمله سایبری جهانی است اما این حمله به خود را محکوم می‌کند

نویسنده این گزارش نوشته است: ما در حالی صراحتا چنین حملاتی را محکوم می کنیم که انتقادات خود را در این زمینه تعدیل کرده ایم زیرا خود ما می دانیم که ما نیز در حال انجام همین حملات در سراسر جهان هستیم.

فارین پالسی در ادامه آورده است که یکی از مشهورترین نمونه های حملات سایبری، ویروس «استاکس نت» علیه برنامه هسته ای ایران است که توسط واشنگتن و متحدان آمریکا طراحی شد و هدف از آن ایجاد اختلال در مسیر پیشرفت هسته ای ایران از طریق جریان الکترون ها و نه توسط کماندوها و یا بمب افکن‌ها بود.

این گزارش در ادامه اشاره به حملات سایبری تحت حمایت آمریکا و متحدانش علیه تاسیسات هسته ای ایران نوشته است که همزمان که آمریکا این کار را می کند،‌ آنها (ایرانی‌ها) نیز درصدد راه هایی خواهند بود تا همین کار را با آمریکا بکنند.

بر اساس این گزارش، وقتی که شما یک بمب را در یک کشور می اندازید، این بمب نه تنها هدفش را نابود می کند بلکه خودش نیز تجزیه می شود. اما وقتی شما یک کرم رایانه ای را به جان یک مرکز می اندازید، این ویروس و یا عناصر آن دست نخورده باقی می مانند و قابل شناسایی هستند و بنابراین قربانی این ویروس می تواند مجددا از آن (علیه دشمنش) استفاده کند.

به عبارت دیگر، درحالیکه جنگ سایبری احتمالا از جنگ های رو در رو جلوگیری می کند اما تا به امروز تقریبا درگیری های مداومی ایجاد کرده است.

*‌حملات سایبری روز به روز کارآمدتر و مقاومت در برابر آنها دشوارتر می‌شود

فارین پالسی می‌نویسد: این مطلب نیز باید ذکر شود که در جهانی با حجم وسیعی از اطلاعات، تجاوزهای سایبری به طور روز افزون موثرتر و دفاع در برابر آنها دشوارتر می شود.

جنگ خنک صرفا به احتمال وقوع یک جنگ دائمی از طریق حملات سایبری محدود نمی شود و شامل بحث های جاری درباره به کارگیری تجهیزات بدون سرنشین جاسوسی و تخریبی مانند پهپادها نیز می شود.

تمام این فناوری های جدید شرایط را برای توانمندی در حیطه فناوری جهت حمله و غلبه بر دشمنان بدون به مخاطره انداختن جان انسان ها و یا ارتش، آسان تر می کنند.

هدف از جنگ سرد کسب امتیاز در جنگ پر حرارت بعدی و یا احتمالا ممانعت از یک جنگ گرم بوده است اما هدف از جنگ خنک توانمندی برای حمله مداوم بدون نیاز به آغاز یک جنگ واقعی و در عین حال کاستن از مطلوبیت جنگ های گرم و حتی غیر ضروری کردن آنها است.

این نشریه آمریکایی در ادامه نوشته است که: این امر بدین معنا نیست که بگوییم هیچ جنگ گرمی وجود نخواهد داشت بلکه نشان می دهد که در جهانی از جنگ خنک، وقوع جنگ های گرم کمتر خواهند بود.

فناوری های جدید این امکان را فراهم می کند که به جای کشتن دشمنان، احتمال دادن یک تب تهوع آور، کم کردن قابلیت و گیج کردن دشمن و یا محروم کردنشان از دارایی های کلیدی در مواقع ضروری به وجود بیاید. این فناوری ها همچنین به کشورهای پیشرفته در مقایسه با کشورهایی که منابع مشابه ندارند، برتری عظیمی می‌بخشد.